Historia kościoła i parafii Harta

Parafia Harta, leżąca obecnie w granicach archidiecezji przemyskiej, w obrębie dekanatu dynowskiego, posiada długą historię, gdyż jej fundacja przypada na drugą połowę XV wieku, a sama historia jej początków sięga prawdopodobnie drugiej połowy XIV stulecia i wiąże się z początkami miejscowości.
O początkach powstania wsi Harta, a w związku z tym prawdopodobnie również i parafii można dowiedzieć się ze „Słownika historyczno-geograficznego Ziemi Sanockiej w średniowieczu”, oraz „Osadnictwo Ziemi Sanockiej” autorstwa Adama Fastnachta. Z tego słownika dowiadujemy się m. innymi, ze wieś Harta powstała po roku 1340 w strefie polskiej w wyniku niemieckiej akcji osiedleńczej. Niemieckie nazewnictwo wioski uprawdopodabnia spis mieszkańców, pochodzący z XV wieku, który zawiera szereg nazwisk typowo germańskich. Istnieje duże prawdopodobieństwo , że Harta powstała w tym samym czasie co i inne osady niemieckie w Ziemi Sanockiej i Przemyskiej drugiej połowie XIV wieku, a wiec za rządów Kazimierza Wielkiego, lub Władysława Opolczyka.
Z zapisu, który znajduje się w „Codex diplomaticus Poloniae Minoris” wynika, że rozwój osadnictwa w okolicy Dynowa, w tym również na terenach, jakie zostały objęte granicami parafii Harta, zapoczątkowany został w drugiej połowie XIV stulecia. Najwcześniejsza wzmianka źródłowa o osadnictwie na tym terenie, datowana na 1375 rok wymienia osadę „Lipnik” powstałą na podstawie przywileju lokacyjnego Kazimierza Wielkiego i osiedloną przez samych Polaków, później część wsi Harta.
Dr Edward Trzyna w liście do ks. Józefa Paściaka z 1966 roku twierdzi, że Harta zaczęła się lokować w latach 1410-1412 a początki której dali głównie jeńcy niemieccy (knechci) spod Grunwaldu, których w liczbie 11 przyprowadził szlachcic Strzałkowski.
Nazwa miejscowości Harta pojawia się w źródłach pisanych (do których dotarto) po raz pierwszy w 1429 roku. Jest to dokument nadania przywileju wsi Kąkolówka, gdzie wśród świadków tego dokumentu wymieniony jest Wienczko – sołtys wsi Harta, co oznacza, że przywilej wsi Harta musiał zostać nadany przed rokiem 1429 – tym bardziej sama wieś musiała istnieć jeszcze wcześniej.
Wracając do powstania Parafii Harta należy dodać, ze pod koniec XIV wieku doszło do ostatecznego uregulowania granic Diecezji Przemyskiej która obejmowała wówczas 13 powiatów. Jednym z nich był powiat dynowski. Zdaniem ks. dra Henryka Borcza parafia w Harcie powstała w związku z lokacją wioski i początki jej prawdopodobnie sięgają drugiej połowy XIV wieku, bądź pierwszych lat XV. Pod koniec XVI wieku na terenie parafii Harta, dzięki fundacji Katarzyny Wapowskiej powstał kościół filialny w Bachórzu pod wezwaniem św. Wojciecha. Wówczas to przyłączono do parafii Harta również Chodorówkę i Laskówkę, które wcześniej należały do parafii Dynów.
W styczniu 1594 r. bp. Wawrzyniec Gorlicki dokonał podziału diecezji przemyskiej na siedem dekanatów. Jednym z nich był dekanat dynowski, w którego granicach znalazła się parafia Harta.
W latach 1784-1787 władze austriackie zlikwidowały m. innymi dekanat dynowski i wówczas parafię Harta włączono do dekanatu brzozowskiego.
W 1909 roku z parafii Harta wyodrębniono Bachórz, Laskówkę i Chodorówkę i utworzono z tych miejscowości parafię Bachórz.
Przy parafii Harta pozostały jedynie Szklary, które w 1930 zostały również wydzielone z parafii Harta i utworzyły parafię Szklary.
O początkach kościoła w Harcie brak jest zapisów i dokumentów. W granicach terytorium powiatu dynowskiego, za czasów bpa Mikołaja z Błażejowic (1452-1474) w 1460 roku została ufundowana parafia Harta przez Stanisława Denowskiego ze Strzałkowa, dziedzica Rzeszowa, Dynowa i Harty. Stanisław Denowski uposażając kościół w Harcie „na pamiątkę Męki Pańskiej, ku czci Najświętszej Maryi Panny i na szacunek godny św. Mikołajowi” dał m. innymi w wieczystym darze ścinanie drzewa na budowę i odnawianie kościoła w Harcie pod wezwaniem św. Mikołaja w lesie pomiędzy Hartą, Hyżnem, Dylągówką i Szklarami oraz w lesie zwanym Chwatyń.
Z wizytacji bpa J.K. Szembeka z 1722 roku wynika, że parafia Harta w 1460 roku zostala uposażona przez Małgorzatę z Kmitów i jej syna Stanisława Denowskiego dość znacznie, ponieważ obejmowała m. innymi trzy łany lasu tj. ok. 140 morgów oraz 2,5 łana pola ornego tj. ok. 110 morgów. Z powyższych zapisów wynika, że parafia i kościół pod wezwaniem św. Mikołaja w Harcie mogły istnieć już przed rokiem 1460.
Najwcześniejsza kopia aktu fundacji parafii kościoła w Harcie pochodzi z 1532 roku, który wymienia między innymi Hartę, Lipnik, Bachórz i Szklary jako miejscowości parafialne.
Najwcześniejszy opis kościoła w Harcie pochodzi z roku 1640 i jest zawarty w protokole wizytacji przeprowadzonej przez ks. Kanonika Fryderyka Alembeka, delegata biskupa przemyskiego Piotra Gembickiego.
Z informacji zawartych w tekstach wizytacji (1640, 1646) można wnioskować, że istniejący wówczas w Harcie kościół mógł być tym samym, który istniał w chwili uposażenia parafii w 1460 roku
Szczegółowy opis tego kościoła zawiera wizytacja bpa J Szembeka z 1722 roku i bpa W.H. Sierakowskiego z roku 1745, który określił go jako „starożytny”. Z tego opisu możemy dowiedzieć się m. innymi, że był to kościół mały, dach był pokryty gontami, solidnie wykonany i dobrze wyposażony. Posiadał on sześć okien. W kościele znajdował się ołtarz wielki „snycerskiej roboty” z obrazem Niepokalanego Poczęcia NMP, z murowaną mensą, oraz trzy rzeźbione ołtarze boczne: św. Jana Nepomucena, z figurą św. Anny oraz z obrazem św. Antoniego, była również kazalnica. Na środku kościoła wisiał krzyż a na d wejściem do kościoła znajdował się chór z organami sześciogłosowymi wykonanymi z cyny i drewna. Kościół posiadał bardzo małą i ciemną zakrystię pokrytą gontem Dzwonnica była drewniana i złączona z kościołem. W roku 1719 odnowiono ją i pokryto dachem, którego wcześniej nie posiadała.
Obecny kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja w Harcie został wybudowany w latach 1779-1804 w stylu renesansowo-barokowym. Ufundował go ówczesny właściciel Harty Ignacy Skrzyński. Usytuowany jest na niewielkim wzgórzu. Do jego budowy użyto kamienia i cegły a dach pokryto gontami. Wybudowano również drewnianą dzwonnicę, która przylegała do kościoła. W roku 1886 rozebrano ją i wybudowano nową obok kościoła.
W kolejnych latach przeprowadzano wiele prac remontowo budowlanych, i tak:
1889 r. – staraniem ks. K. Będaszewskiego kościół został przedłużony o 9 metrów, otoczony cokołem z kamiennych ciosów oraz dodano mu sygnaturkę.
1904 r. – wymiana pokrycie dachowe z gontu na blachę ocynkowaną
1913-1914 r. – budowa przedsionka przy wejściu bocznym, odmalowanie wnętrza całego kościoła przez krośnieńskiego malarza Franciszka Daniszewskiego, odnowienie i pozłocenie ołtarza głównego i dwóch ołtarzy bocznych
1924-1931 r. – budowa schodów betonowych, odnowa fasady kościoła, remont dachu.
1960 r. – odnowienie polichromii.
1969 r. – pożar ołtarza głównego i organów.
1970 r. – odnowienie wnętrza kościoła i remont organów.
1992 r. – dobudowanie nowej zakrystii.
1993 r. – wpisanie kościoła do rejestru zabytków.
2000 r. – ogrodzenie cmentarza parafialnego
2003- 2004 r. – odnowienie polichromii, konserwacja bocznych ołtarzy i ambony, odnowienie elewacji kościoła i dzwonnicy.
2008 r. – wyłożenie kostką brukową placu wokół kościoła

Materiał przygotował Jan Sieńko Radny Powiatu Rzeszowskiego


Kościół Pafafialny pw. Świętego Mikołaja w Harcie (fot. MP)


Kościół Parafialny i dzwonnica (fot. JS)

INNE MIEJSCA KULTU W PARAFII HARTA

Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej w Harcie Górnej
W związku z dużą odległością do kościoła parafialnego mieszkańcy Harty Górnej postanowili wybudować drugi kościół. Działki pod budowę kościoła przekazali: Barbara i Jan Drewniak, Andrzej Kośmider, Tadeusz Ryś, Wojciech Ryś. 15.VIII. 1984 r. wmurowano i uroczyście poświęcono krzyż. Poświęcenia dokonał ks. dziekan Józef Ożóg z Dynowa. Wydarzenie to zapoczątkowało budowę kościoła. Szybkość prac była imponująca, gdyż już 23.X. 1984 r. zalano płytę nad kościołem dolnym. 22.XI.1984r. to dzień szczególny w historii kościoła, gdyż po raz pierwszy została tu odprawiona msza św. przez ks. proboszcza Stanisława Rysia. 4.VIII.1985 r. ks. bp. ord. Ignacy Tokarczuk poświęcił kamień węgielny pod kościół, lecz mury głównego kościoła były już wymurowane pod strop. W budynku kościoła wybudowano również zakrystię, salkę katechetyczną i grotę zewnętrzną z figurką Matki Bożej Różańcowej. Po zakończeniu budowy nastąpiło uroczyste poświęcenie, którego dokonał ks. bp. ord. Ignacy Tokarczuk w dniu 14.XI.1987 roku. . W kolejnych latach wykonano jeszcze wiele prac wykończeniowych, wyposażano wnętrze kościoła i upiększano obejście kościoła.


Kosciół pw. Matki Bożej Różańcowej w Harcie Górnej (fot. JS)

Kaplica w Harcie Górnej
Kaplica o wym. 6m. x 3m. została wybudowana na początku XX wieku. Pokryta jest blaszanym dachem zakończonym wieżyczką. Wewnątrz kaplicy jest ołtarz ze statuą Matki Bożej Niepokalanej.
W tej to kaplicy lub na placu przed nią od wiosny do jesieni odprawiana była w każdą niedzielę Msza św.


Kaplica w Harcie Górnej (fot. JS)

Cmentarz w Harcie Górnej
Początek powstania tego cmentarza datuje się na styczeń 1986 r. W dniu 27.01.1986 r. zmarła Kocaj Katarzyna która wcześniej ofiarowała swoją działkę położoną niedaleko kościoła na cmentarz i tam jako pierwsza została pochowana. Od tego dnia zaczęły się problemy z tym cmentarzem, gdyż władze komunistyczne starały się za wszelką cenę go zlikwidować, a ciało zmarłej przenieść na cmentarz w Dynowie. Dzięki determinacji mieszkańców, którzy czuwali przy dzwonie kościelnym i modlili się przy grobie zmarłej udało się zablokować likwidację cmentarza. O świcie 8.IV. przyjechała milicja z Dynowa, Naczelnik Miasta i Gminy, oraz dyrektor ds. wyznań z Przemyśla, aby siłą przenieść pochowane zwłoki. Wówczas na głos dzwonu zebrało się ok. 600 osób uniemożliwiając dokonanie tego czynu. W związku z tym zdarzeniem próbowano wytoczyć proces ks. Stanisławowi Rysiowi oskarżając go o to, że jest głównym winowajcą. Z powodu braku dowodów umorzono postępowanie i pozwolono na legalizację cmentarza, która nastąpiła w lutym 1993 roku. Do końca 1992 r. na tym cmentarzu było pochowanych już 35 osób.


Cmentarz w Harcie górnej (fot. JS)

Cmentarz Parafialny
Pierwotny cmentarz w Harcie zlokalizowany był wokół kościoła parafialnego. Pod koniec XVIII wieku powstał nowy cmentarz w miejscu w którym jest do dnia dzisiejszego. Został on poszerzony w roku 1921 i poświęcony w r. 1925. Był on wówczas otoczony żywopłotem grabowo-lipowym. Kolejne poszerzenie cmentarza nastąpiło w lutym 1993 r.
W roku 2000 został on częściowo ogrodzony elementami metalowo-betonowymi.


Cmentarz parafialny (fot. JS)

Kaplica na Cmentarzu Parafialnym
W centrum cmentarza znajduje się piękna kaplica w stylu neogotyckim, wybudowana w drugiej połowie XIX wieku. Początkowo w podziemiach kaplicy były grobowce Skrzyńskich, które zostały przeniesione w 1929 r. do Bachórza. W 1932 r. ówczesny proboszcz ks. Andrzej Trzyna wyremontował te kaplicę, pokrył ceramiczną dachówką, wstawił nowe okna i przeznaczył ją na grobowce dla księży pracujących w Harcie. Kolejny remont został przeprowadzony w roku 1961 za proboszcza ks. Józefa Paściaka.

KAPLICZKI I KRZYŻE PRZYDROŻNE

Góra